سورة بِسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ إِنَّا أَعْطيْنَك الْكَوْثَرَ(1) فَصلِّ لِرَبِّك وَ انحَرْ(2) إِنَّ شانِئَك هُوَ الأَبْترُ(3)
ترجمه آيات
به نام الله كه به نيك و بد بخشنده ، و به نيكان مهربان است .
محققا ما به تو خير كثير ( فاطمه (عليهاالسلام) داديم ( 1) .
پس به شكرانهاش براي پروردگارت نماز بخوان و قرباني كن ( 2) .
و بدان كه محققا شماتتگوي و دشمن تو ابتر و بلا عقب است ( 3) .
شان نزول سوره کوثر
برخلاف پیش بینی های دشمنان پیامبر که ادعا می کردند نسلی از آن حضرت باقی نخواهد ماند، اما به واسطه حضرت فاطمه(س) تنها فرزند رسول خدا، نسل پاکی به وجود آمد که منشاء تمام خوبیهای جهان شده و به برکت آنها اسلام حفظ شد.
فاطمه دختر نبوت، همسر ولایت و مادر امامت است در حالیکه بسیاری حضرت محمد(ص) را به واسطه نداشتن فرزند پسر سرزنش کرده و پیش بینی می کردند که نسلی از پیامبر باقی نخواهد ماند .
از دیدگاه بسیاری از مفسران سوره کوثر در شأن فاطمه زهرا و فرزندان او نازل شده است .
" انا أعطیناک الکوثر . فصل لربک وانحر. ان شانئک هو الأبتر.
محققا ما به تو خیر کثیر (فاطمه ) دادیم . پس به شکرانه اش برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن . و بدان که محققا شماتت گوی و دشمن تو ابتر و بلا عقب است ."
در تفسیر نمونه آمده است که فخر رازی مفسر اهل سنت در تفسیر کبیر نوشته است: " قـول سوم این است که این سوره به عنوان رد بر کسانی نازل شده که عدم وجود اولاد را بر پیغمبر اکـرم خرده می گرفتند، بنابراین معنی سوره این است که خداوند به او نسلی می دهد که در طـول زمـان باقی می ماند ... هزاران هزار از فرزندان فاطمه در سراسر جهان پخش شدند، در میان آنها نویسندگان و فقها و مـحـدثان و مفسران والامقام و فرماندهان عظیم بودند که با ایثار و فداکاری در حفظ آیین اسلام کوشیدند. "
بسیاری از بزرگان عـلـمای شـیعه یکی از روشنترین مصداقهای آن را وجود مبارک فاطمه دانـسـتـه اند چرا که شأن نزول آیه می گوید: آنها پیغمبر اکرم را متهم می کردند که بلاعقب است، قرآن ضمن نفی سخن آنهامی گوید: « ما به تو کوثر دادیم ».
از ایـن تـعـبیر استنباط می شود که این خیر کثیر همان فاطمه زهرا است زیرا نسل و ذریه پـیـامـبـر بـه واسطه همین دختر گرامی در جهان انتشار یافت، نسلی که نه تنها فرزندان جـسـمـانی پیغمبر بودند بلکه آیین او و تمام ارزشهای اسلام را حفظ و به آیندگان ابلاغ کردند .
بيان آيات
در اين سوره منتي بر رسول خدا (صلياللهعليهوآلهوسلّم) نهاده به اينكه به آن جناب كوثر داده ، و اين بدان منظور است كه آن جناب را دلخوش سازد و بفهماند كه آن كس كه به وي زخم زبان ميزند كه اولاد ذكور ندارد و اجاق كور است ، خودش اجاق كور است ، و اين سوره كوتاهترين سوره قرآن است ، و روايات در اينكه آيا اين سوره در مكه نازل شده و يا در مدينه مختلف است ، و ظاهرش اين است كه در مكه نازل شده باشد .
و بعضي از مفسرين به منظور جمع بين دو دسته روايات گفتهاند : ممكن است دو
ترجمة الميزان ج : 20ص :638
نوبت نازل شده باشد يكي در مكه و بار ديگر در مدينه .
انا اعطيناك الكوثر در مجمع البيان ميگويد : كلمه كوثر بر وزن فوعل به معناي چيزي است كه شانش آن است كه كثير باشد ، و كوثر به معناي خير كثير است .
ولي مفسرين در تفسير كوثر و اينكه كوثر چيست اختلافي عجيب كردهاند : بعضي گفتهاند : خير كثير است .
و بعضي معاني ديگري كردهاند كه فهرستوار از نظر خواننده ميگذرد :
1 - نهري است در بهشت ۲-حوض خاص رسول خدا (صلياللهعليهوآلهوسلّم) در بهشت و يا در محشر است
3 - اولاد رسول خدا (صلياللهعليهوآلهوسلّم) است
4 - اصحاب و پيروان آن جناب تا روز قيامت است 5 - علماي امت او است .
6 - قرآن و فضائل بسيار آن .7 - مقام نبوت است
8 - تيسير قرآن و تخفيف شرايع و احكام است .۹-اسلام است .۱۰-
توحيد است ۱۱-علم و حكمت است .
12 - فضائل رسول خدا (صلياللهعليهوآلهوسلّم) است 13 - مقام محمود است .
14 - نور قلب شريف رسول خدا (صلياللهعليهوآلهوسلّم) است .
و از اين قبيل اقوالي ديگر كه به طوري كه از بعضي از مفسرين نقل شده بالغ بر بيست و شش قول است .
صاحبان دو قول اول استدلال كردهاند به بعضي روايات ، و اما باقي اقوال هيچ دليلي ندارند به جز تحكم و بي دليل حرف زدن ، و به هر حال اينكه در آخر سوره فرمود : ان شانئك هو الابتر با در نظر گرفتن اينكه كلمه ابتر در ظاهر به معناي اجاق كور است ، و نيز با در نظر گرفتن اينكه جمله مذكور از باب قصر قلب است ، چنين به دست ميآيد كه منظور از كوثر ، تنها و تنها كثرت ذريهاي است كه خداي تعالي به آن جناب ارزاني داشته ، ( و بركتي است كه در نسل آن جناب قرار داده ) ، و يا مراد هم خير كثير است و هم كثرت ذريه ، چيزي كه هست كثرت ذريه يكي از مصاديق خير كثير است ، و اگر مراد مساله ذريه به استقلال و يا به طور ضمني نبود ، آوردن كلمه ان در جمله ان شانئك هو الابتر فايدهاي نداشت ، زيرا كلمه ان علاوه بر تحقيق ، تعليل را هم ميرساند و معنا ندارد بفرمايد ما به تو حوض داديم ، چون كه بدگوي تو اجاق كور است و يا بي خبر است .
ترجمة الميزان ج : 20ص :639
و روايات هم بسيار زياد رسيده كه سوره مورد بحث در پاسخ كسي نازل شده كه رسول خدا (صلياللهعليهوآلهوسلّم) را به اجاق كوري زخم زبان زد و اين زخم زبان هنگامي بود كه قاسم و عبد الله دو فرزندان رسول خدا (صلياللهعليهوآلهوسلّم) از دنيا رفتند ، پس با اين بيان روشن شد كه سخن آن مفسر كه گفته : منظور صاحب اين زخم زبان از كلمه ابتر بريدگي از مردم يا انقطاع از خير بوده و خداي تعالي در رد گفتارش فرموده او خودش منقطع از هر چيز است سخن بي وجهي است .
و چون جمله انا اعطيناك ... در مقام منت نهادن بود ، با سياق متكلم مع الغير ( ما ) آمد كه بر عظمت دلالت ميكند ، و چون منظور از آن خوشدل ساختن رسول خدا (صلياللهعليهوآلهوسلّم) بود مطلب را با واژه اعطاء كه ظاهر در تمليك است بيان داشت و فرمود : ما به تو كوثر عطا كرديم .
و اين جمله از اين دلالت خالي نيست كه فرزندان فاطمه (عليهاالسلام) ذريه رسول خدا (صلياللهعليهوآلهوسلّم) هستند ، و اين خود يكي از خبرهاي غيبي قرآن كريم است ، چون همانطور كه ميبينيم خداي تعالي بعد از درگذشت آن حضرت بركتي در نسل آن جناب قرار داد ، به طوري كه در همه عالم هيچ نسلي معادل آن ديده نميشود ، آن هم با آن همه بلاها كه بر سر ذريه آن جناب آوردند و گروه گروه از ايشان را كشتند .
فصل لربك و انحر از ظاهر سياق و ظاهر اينكه حرف فاء بر سر اين جمله در آمده ، استفاده ميشود كه امر به نماز و نحر شتر ، كه متفرع بر جمله انا اعطيناك الكوثر شده ، از باب شكر نعمت است ، و چنين معنا ميدهد ، حال كه ما بر تو منت نهاديم و خير كثيرت داديم اين نعمت بزرگ را با نماز و نحر شكرگزاري كن .
و مراد از نحر بنا بر رواياتي كه از طرق شيعه و سني از رسول خدا (صلياللهعليهوآلهوسلّم) و از علي (عليهالسلام)رسيده ، و نيز رواياتي كه شيعه از امام صادق و ساير ائمه اهل بيت (عليهمالسلام) روايت كرده ، دست بلند كردن به طرف گردن در هنگام تكبير گفتن براي نماز است .
ولي بعضي گفتهاند : معنايش اين است كه نماز عيد قربان بخوان ، و شتر هم قرباني
ترجمة الميزان ج : 20ص :640
كن ، ( چون كلمه نحر به معناي سر بريدن شتر به آن نحو خاص است ، همچنان كه كلمه ذبح به معناي سر بريدن ساير حيوانات است) .
بعضي ديگر گفتهاند : معنايش اين است كه براي پروردگارت نماز بخوان ، و وقتي سر از ركوع بر ميداري به طور كامل بايست .
بعضي ديگر معاني ديگري هم ذكر كردهاند ان شانئك هو الابتر كلمه : شانيء به معناي دشمن خشمگين ، و كلمه أبتر به معناي اجاق كور است ، و اين كسي كه چنين زخم زباني به آن جناب زده بود عاصي بن وائل بوده .
بعضي گفتهاند : مراد از ابتر منقطع از خير ، و يا منقطع از قوم خويش است ، كه خواننده توجه فرمود اين قول با روايات شان نزول نميسازد .
مؤلف : اين روايت علاوه بر اينكه مرسل است ، يعني سندش ذكر نشده ، و علاوه بر اينكه مضمر است ، يعني تنها در آن آمده كه : فرمود و روشن نكرده كه كدام يك از ائمه فرموده ، با ساير روايات معارض است ، و تفسير كوثر به نهري در بهشت منافات ندارد كه كوثر به معناي خير كثير باشد ، چون همانطور كه در خبر ابن جبير گذشت نهر بهشتي هم مصداقي از خير كثير است .
